Lata 70. – rozwój polskiego maratonu

Dekada lat 70. była jedną z dwóch najbardziej dynamicznych w historii polskiego, męskiego maratonu. Pod względem skoku średniego poziomu, dynamiki rekordu Polski i figurowania polskich nazwisk w tabelach światowych zdecydowanie najdynamiczniejszą.

Marazm jaki panował w polskim maratonie do połowy lat 60-tych wynikał z kilku powodów. Po pierwsze maraton był u nas traktowany jako konkurencja drugiej kategorii, albo był zupełnie ostatnim w łańcuchu lekkoatletycznych konkurencji. Środowisko mające w pamięci dopiero co zdobyte medale przez Krzyszkowiaka czy Zimnego na arenach międzynarodowych w biegach na 5000 i 10000m nie widziało potrzeby szukania innych form rywalizacji na płaszczyźnie wytrzymałościowej. Ale świat błyskawicznie – w kilka lat odjechał tak daleko, że z długodystansowej potęgi Polska stała się zaledwie tłem. Sytuacja na polskim podwórku biegów długich w drugiej połowie lat 60 zrobiła się beznadziejna w każdej konkurencji łącznie z biegiem na 3000m z przeszkodami.

O istnieniu maratonu zaczęli dopiero przypominać Zdzisław Bogusz i Michał Wójcik, a w ślad za nimi Edward Stawiarz i Jan Wawrzuta. Bogusz w bardzo krótkim czasie dokonał dwóch znaczących przełomów. W 1966 roku jako pierwszy Polak zszedł poniżej 2:30 (2:23:55), a dwa lata później uporał się z barierą 2:20 (2:19:46). Wójcik na Mistrzostwach Europy w Atenach ’69 roku zajął wysokie 7 miejsce. Wawrzuta doprowadził rekord Polski w ’71 roku do 2:18:17, a rok później Stawiarz wystąpił na Igrzyskach Olimpijskich w Monachium.

Edward Stawiarz – trzykrotny mistrz Polski w maratonie (1971-1973),  fot. Łukasz Panfil, 2009

I można powiedzieć, że po tych pierwszych próbach zaistnienia maraton zaczął być powoli dostrzegany. Był to jednak poligon doświadczalny stanowiący stąpanie po zupełnie nieznanym terenie. Czasopismo „Lekkoatletyka” do roku 1972 w rocznych zestawieniach wyników wszystkich konkurencji lekkoatletycznych w ogóle nie zamieszczało maratonu. Natomiast szlaki, które przetarli czterej wspomniani bohaterowie zaczęły być coraz mocniej żłobione przez nowe zastępy długodystansowców, którzy w maratonie zaczęli upatrywać swojej szansy. Przykładowo – wspaniały, bo tak go trzeba nazwać biorąc pod uwagę wagę sukcesów i znaczenie dla polskiego maratonu – Kazimierz Orzeł, na bieżni był zawodnikiem, który kompletnie nie istniał. Z wynikami 14:37.6 i 30:20.2 na 5000 i 10000m nie był w stanie walczyć nawet o pierwszą 8. mistrzostw Polski. Natomiast w maratonie był gigantem. 2:13:19 – taki rekord życiowy zanotował podczas maratonu w Dębnie ’76 roku kiedy sięgał po tytuł mistrza Polski. Wyniki Orła w maratonie są rzeczą absolutnie niebywałą biorąc pod uwagę jego rekordy życiowe ze stadionu. Każdą dychę w trakcie rekordowego maratonu przebiegł zaledwie o 1 minutę i 16 sekund wolniej od rekordu życiowego na 10000m. W 1977 roku został zaproszony na Maraton Nowojorski gdzie zajął wysokie, 9 miejsce wygrywając m.in. z Lasse Virenem, mistrzem Europy z Rzymu ’74 w maratonie Ianem Thompsonem, Donem Kardongiem – 4tym zawodnikiem IO w Montrealu, czy Tomem Flemingiem dwukrotnym zwycięzcą NYC Mratonu.

Kazimierz Orzeł – dwukrotny mistrz Polski w maratonie (1976-1977),  fot. Wasyl Grabowski, 2023

Absolutnie fenomenalnym był rok 1975 kiedy Edward Łęgowski i Jerzy Gros 3-krotnie poprawiali rekord Polski „urywając” z poprzedniego ponad trzy i pół minuty! W roku 1975 Gros zajął 11 miejsce w podsumowaniu sezonu na świecie (licząc w zestawieniu wyniki z Bostonu), a Łęgowski był 6 oczek niżej. W kolejnym sezonie aż 7 Polaków znalazło się w pierwszej setce najlepszych maratończyków świata. Na 15 miejscu Igrzysk Olimpijskich w Monachium finiszował Kazimierz Orzeł.

Polski maraton zaledwie w ciągu kilku lat poczynił niebywałe postępy mimo braku dostępu do wiedzy i bardzo ograniczonych możliwości konfrontacji z najlepszymi na świecie podczas maratonów komercyjnych. Porównując najlepszą 30tkę polskich maratończyków z roku 1972 i 1979 widać zdecydowanie mniejszą dysproporcję między czołówką, a zapleczem. Wynik 20 zawodnika w roku ’72 jest słabszy o 21 minut o lidera sezonu. 7 lat później ta różnica pomiędzy 1., a 20. zmalała do 12 minut.

Najlepsza „30” polskiego maratonu w latach 1972 i 1979:

Tekst – Łukasz Panfil